Рубрика: Ֆիզիկա

Գտնե՛լ համաձայնության սխալները։
1. Մարդկանց մի մասը գնաց աշխատելու։
2. Պահանջվում են հմուտ մասնագետներ։
3. Նրան՝ որպես հմուտ մասնագետ, պարգևատրեցին։
4. Արմենը ընկերոջ հետ անցավ բակով։
5. Ամեն մեկը գնաց իր աշխատավայրը։
2. Գտնե՛լ խնդրառության սխալները։
1. Նա դաշնամուրի լավ է նվագում։
2. Այդ գործին նա չի մասնակցել։
3. Ընկերս համաձայն էր իմ առաջարկին։
4. Նկարը փակցրեց պատին։
5. Ոչ ոք չհետաքրքրվեց կատարվածով։

ֆիզիկական երևույթներիմաթեմատիկական մոդելների տեսություն, հատուկ տեղ է գրավում մաթեմատիկայումև ֆիզիկայում։ Մաթեմատիկական ֆիզիկան ֆիզիկայի հետ սերտ կապի մեջ է այն մասով, որ վերաբերում է ֆիզիկական երևույթների մաթեմատիկական մոդելների կառուցմանը. մյուս կողմից՝ մաթեմատիկական ֆիզիկա մաթեմատիկայի, բաժին է, որովհետև կառուցված մոդելները ուսումնասիրում են մաթեմատիկական մեթոդներով։ Ֆիզիկայի շատ բաժինների, օրինակ, էլեկտրադինամիկայի, ձայնագիտության, հիդրոդինամիկայի, առաձգականության տեսության երեույթներին համապատասխանող մաթեմատիկական մոդելները նկարագրվում են մասնական ածանցյալներով հավասարումներով, ճառագայթման տեղափոխման, թերմոդինամիկայի ու մի քանի այլ բաժինների խնդիրները նկարագրվում են ինչպես գծային, այնպես էլ ոչ գծային ինտեգրալ, ինտեգրալ-դիֆերենցիալ, ֆունկցիոնալ հավասարումներով, որոնք և կազմում են մաթեմատիկական ֆիզիկայի հավասարումները։

Ֆիզիկական երևույթների մաթեմատիկական մոդելների ուսումնասիրությունը ոչ միայն հնարավորություն է տալիս ստանալ այդ երևույթները նկարագրող մեծությունների քանակական բնութագրեր, այլև խորանալ այդ երևույթների ֆիզիկական էության մեջ և, երբեմն էլ, կանխատեսել նոր օրինաչափություններ։ Վերը ասվածի դասական օրինակ է Նյուտոնիտիեզերական ձգողության տեսությունը, որը ոչ միայն հնարավորություն տվեց բացատրել հայտնի մոլորակներիշարժումը, այլև կանխատեսել նոր մոլորակների գոյությունը։

Ֆիզիկական երևույթների խորը և ավելի մանրամասն ուսումնասիրությունը բերում է մաթեմատիկական ֆիզիկայի ավելի բարդ հավասարումների (օրինակ, ոչ գծային հավասարումներ), իսկ քվանտային էլեկտրադինամիկայի, դաշտի աքսիոմատիկ տեսության և ժամանակակից ֆիզիկայի այլ ուղղությունների զարգացումը բերեց մաթեմատիկական ֆիզիկայի ինչպես նոր մեթոդների, այնպես էլ մաթեմատիկական նոր մոդելների ստեղծմանը (օրինակ, ընդհանրացված ֆունկցիաների տեսությունը, անընդհատ սպեկտրով օպերատորների տեսությունը և այլն)։ Մյուս կողմից, հաշվողական մաթեմատիկայի բուռն գարգացումը հնարավորություն տվեց ստեղծելու մաթեմատիկական ֆիզիկայի հավասարումների լուծման ուղղակի թվային մեթոդներ՝ էլեկտրոնային հաշվիչ մեքենաների օգտագործմամբ. դրանցից առաջին հերթին պետք է նշել եզրային խնդիրների լուծման վերջավոր-տարբերակային մեթոդները։

Մեխանիկայի բնագավառում Նյուտոնը տալիս է հիմնական ձևակերպումներ ու հասկացությունները, կենտրոնական ուժի տակ շարժվող մարմնի շարժման օրենքները, հիմնավորում է տիեզերական ձգողության օրենքը և տալիս է աշխարհի համակարգի շարադրումը` մոլորակների շարժման տեսությունը ձգողության օրենքի հիման վրա:

Նա գրում է.”Նյութի քանակը այնպիսի չափ է, որը համեմատական է խտությանն և ծաավալին”:

Նյութի քանակը չափվող մեծություն է և որոշում է մարմնի կշռով:

Տարբեր մարմիններ անօդ տարածությունում ընկնում են միևնույն արագությամբ, իսկ ճոճանակները տատանվօւմ են նույն պարպերականությամբ, անկախ բեռից: Նա գտավ, որ ծանրության ուժի հաղորդած արագացումը կախված չէ  մարմնի զանգվածից: Զանգվածն ու նյութի քանակը Նյուտոնի համար համարժեքներ են: Իներցիայի երևութի մասին նա գրում է. ՙՙՆյութի բնածին ուժը նրան դիմադրելու բնորոշ հատկությունն է, որով ցանկացած առանձին վերցրած մարմին պահպանում է իր հանգստի վիճակը կամ հավասարաչափ ուղղագիծ շարժումը (քանի որ այն թողնված է ինքն իր կամքին)՚՚: ՙՙԱյդ ուժը համեմատական է զանգվածին՚՚:

Նյուտոնը ներմուծում է. զանգվածի գաղափարը և նկարագրում այն չափելու եղանակները:

Նյուտոնը ներմուծեց նաև շարժման քանակի հասկացողությունը ՝ որպես շարժման չափ, որը համեմանական է զանգվածին և արագությանը: Դա վեկտորական մեծություն է:

Նյուտոնը ներմուծում է ուժի գաղափարը՝ որպես մարմնի վրա ունեցած ազդեցություն, որն ընդունակ է փոխել մարմնի հանգստի վիճակը, կամ հավասարաչափ ուղղագիծ շարժումը: Այդպիսի ազդեցություն կարելի է ստանալ ոչ միայն հպման դեպքում, այլև որոշ հեռավորության վրա՝ ուժիային կենտրոնով: Ուժային կենտրոնով ստեղծվող ազդեցությունը Նյուտոնն անվանում է կենտրոնական ուժ: Նա շատ լավ պատկերացնում էր ուժային դաշտը:

Հասկանալով շարժման քանակի հասկացողության հիմնարար նշանակությունը դինամիկայի համար, Նյուտոնը նշում է, որ հենց  այդ մեծության փոփոխության արագությամբ է որոշվում ուժի ազդեցությունը, և դրա համար էլ այն դնում է ողջ դինամիկայի հիմքում: Գիտության զարգացումը հաստատեց նրա ճշտությունը, միայն թե ՙՙ շարժման քանակի՚՚-ի փոխարեն այժմ օգտագործվում է ՙՙիմպուլս՚՚ տերմինը:

Նյուտոնը անդրադառնում է տարածության և ժամանակի հասկացողություններին (հաշվանքի համակարգ): Նյուտոնն ընդունում է, որ բնության մեջ գոյություն ունի բացարձակ հանգիստ, հաշվանքի բացարձակ համակարգ, ընդունում է նաև բացարձակ ժամանակի հասկացությունը: Վերջինս հոսում է ինքն իրեն և չի առնչվում որևէ պրոցեսի հետ: Նա գրում է.

ՙՙI. Բացարձակ ժամանակը, կամ իրական մաթեմատիկականը, ինքն իր հետ է, և ըստ իր էության առանց որևէ առնչության արտաքինի հետ, հոսում է հավասարաչափ և այլ կերպ կոչվում է տևողություն: Հարաբերական ժամանակը, կամ թվացյալ ժամանակը, մեր զգայությունների կողմից ընկալվող ճշգրիտը կամ փոփոխականն է՝ ժամը, օրը, ամիսը, տարին՚՚

ՙՙII. Բացարձակ տարածությունը ըստ իր էության անկախ է և չի առնչվում որևէ արտաքինի հետ, միշտ մնում է միատեսակ և անշարժ: Հարաբերական տարածությունը դրա չափն է, կամ մի ինչ-որ սահմանափակ շարժման մաս, որը որոշվում է մեր զգայություններով՚՚: 

ՙՙIII. Տեղը՝ տարածության մի մասն է, որը զբաղեցված է մի մարմնով և տարածության համեմատ լինում է կամ բացարձակ, կամ հարաբերական՚՚:

ՙՙIV. Բացարձակ շարժումը մարմնի տեղաշարժման է մի բացարձակ տեղից մյուսը, հարաբերականը՝ հարաբերական տեղից՝ հարաբերականը՚՚: 

Թեկուզև գործնականում մենք ճանաչում ենք թվացյալ հարաբերական շարժումները, մենք կարող ենք դրանցով գտնել իրական շարժումները և դրանվ պատճառները: Որպես օրինակ, Նյուտոնը ներկայացնում է իր հայտնի փորձը պտտվող դույլով: Եթե նախորդ ոլորված պարանից ամրացված ջրով լցված դույլը կախենք առաստաղից և բաց թողնենք, ապա պարանի պտտման-բացման հետ միաժամանակ կպտտվի դույլը: Ջուրը միանգամից չի տարվում շարժմամբ և նրա մակերևույթը սկզբում հարթ է, այսինքն՝ դույլի համեմատությամբ ջուրը գտնվում է ուժեղ հարաբերական պտուտի մեջ, և այդ հարաբերական շարժումը չի անդրադառնում նրա վիճակի վրա: Շարժմանը ներգրավվելուն զուգընթաց, ջրի մակերևույթը ձևախախտվում է: Մեծագույն ձևախախտում(դեֆորմացիա) կնկատվի այն դեպքում, երբ ջրի պտտման արագությունը դույլի նկատմամբ հավասար լինի զրոյի: Այդ պահին ջրի բացարձակ շարժումը ամենամեծը կլինի: Այստեղից Նյուտոնը հետևություն է անում, որ կարելի է հատնաբերել պտտական շարժումը բացարձակ դատարկ տարածության մեջ: Արագացումը Նյուտոնի մեխանիկայում բացարձակ բնույթ է կրում:

Բժշկագիտությունն արհեստից գիտության վերածելու առաջին որոշիչ քայլերն արտասահմանում կատարվել են 19-20-րդ դարերում՝ բնական գիտությունների նվաճումների և տեխնիկական առաջընթացի ազդեցությամբ։ Ռենտգենյան ճառագայթների հայտնագործումը ռենտգենախտորոշման սկիզբն է դրել, առանց որի անհնար է պատկերացնել հիվանդի խորացված հետազոտությունը։ Բնական ռադիոակտիվության հայտնագործումը և միջուկային ֆիզիկայի բնագավառում դրան հաջորդած հետազոտությունները պայմանավորել են ռադիոկենսաբանության զարգացումը։

Բժշկագիտության արագ առաջընթացը պայմանավորված է եղել ոչ միայն ֆիզիկայի և տեխնիկայի հայտնագործություններով, այլև քիմիայի և կենսաբանության նվաճումներով։ Գործնական կլինիկայում ներդրվել են հետազոտման քիմիական և ֆիզիկական մեթոդներ, խորացել են կենսաբանական, այդ թվում նաև հիվանդագին գործընթացների քիմիական հիմքերը։

Բժշկասոցիալական բժշկագիտությունը ձևավորվել է հիգիենայի բնագավառի ուսումնասիրություններով. ԵՊԲՀ-ի ընդհանուր հիգիենայի ամբիոնում կատարվել են երեխաների և դեռահասների ֆիզիկական զարգացման, սննդի և ճառագայթային հիգիենայի, թափոնների վնասազերծման, ջրամատակարարման և ջրամբարների պահպանության հարցերին վերաբերող հետազոտություններ։ Առաջարկվել է հիգիենային մեծ առավելություն ունեցող խմբակային ջրմուղների կառուցումը։

Աչք, լուսային գրգիռներն ընկալող տեսողության օրգան, տեսողական վերլուծիչի ծայրամասային բաժինը։ Արտաքին միջավայրից տեղեկատվության 80-90 տոկոսը մարդը ստանում է Տեսողական վերլուծիչի օգնությամբ։ Հաղորդիչ հատվածը ընդգրկում է նաև տեսողական նյարդն ու գլխուղեղում տեղադրված տեսողական կենտրոնները։ Աչքը կազմված է օժանդակ ապարատներից և ակնագնդից։ Օժանդակ ապարատի մեջ են մտնում ակնագնդի մկանները, հոնքերը, կոպերը, արտևանունքները, շաղկապենին, արցունքագեղձերը։ Աչք կամ ակնագունդը տեղադրված է ոսկրային ձագարում՝ ակնակապիճում։ Հետևից և կողքից աչք արտաքին ազդակներից պաշտպանվում է ոսկրային պատերով, առջևից՝ կոպերով։

Օբյեկտիվի միջոցով մենք ստանում ենք պատկերներ։ Այսինքն՝պատկերը կառուցվում է օբյեկտիվով և հաղորդվում ժապավենին։ Օբյեկտիվի վրա գտնվում են ֆոկուսային հեռավորության ղեկավարման վահանակը, որի միջոցով ղեկավարվում է ապարատից մինչև նկարահանվող կետ ընկած տարածությունը։

Դիաֆրագմայի միջոցով ղեկավարվում է այն լույսի քանակը, որը պետք է հայտնվի ժապավենի վրա։ Ինչքան լույսը քիչ է, այնքան պետք է դնել ցածր դիաֆրագմաներ՝ 2/ 2,8/ 4 և հակառակը։

Բարձր լուսավորության դեպքում պետք է դրվեն բարձր դիաֆրագմաներ՝ 8/ 11/ 16։

Օպտիկական ոսպնյակ, լուսաթափանց նյութից (ապակի, քվարց և այլն) մարմին՝ սահմանափակված կոր մակերևույթներով։ Օպտիկական համակարգերի հիմնական տարրն է։ Առավել տարածված են գնդային մակերևույթով ոսպնյակները։ Պակաս գործածական են գլանային կամ տորոիդային մակերևույթներով ոսպնյակները (դրանցից պատրաստում են, օրինակ՝ աչքի աստիգմատիզմ ունեցողների ակնոցները)։ Ոսպնյակի գնդային մակերևույթների կենտրոնները միացնող ուղիղը կոչվում է օպտիկական առանցք։ Ոսպնյակը կոչվում է բարակ, եթե դրա մակերևույթների և օպտիկական առանցքի հատման երկու կետերի (գագաթների) հեռավորությունը մակերևույթների կորության շառավիղների համեմատ փոքր է, և այդ կետերը կարելի է համարել ձուլված մի ընդհանուր կետի՝ ոսպնյակի օպտիկական կենտրոնի մեջ։ Ոսպնյակի օպտիկական կենտրոնով անցնող, բայց օպտիկական առանցքին չհամընկնող ուղիղները կոչվում են երկրորդային առանցքներ։ Օպտիկական կենտրոնով անցնող լուսային ճառագայթները ոսպնյակում չեն բեկվում։

Ռադիո և հեռուստատեսություն: Ռադիոտեղորոշում:Ընդհանրացնելով էլեկտրական և մագնիսական դաշտերի մասին պատկերացումները, նրանց միջև եղած կապը բացահայտող փորձնական արդյունքները, Ջեյմս Մաքսվելը տվեց էլեկտրակամագնիսական մակածման օրենքի մաթեմատիկական նկարագիրը՝ ստեղծեց էլեկտրամագնիսական դաշտի տեսությունը:

Читать далее «Էլեկրամագնիսական դաշտ: էլեկտրամագնիսական ալիքներ» →

Մագնիսական երևույթները, ինչպես և էլեկտրական երևույթները, մարդկության հայտնի էին դեռ շատ վաղ ժամանակներից: Մ. թ. ա. VI դարում արդեն գիտեին երկաթե իրերը դեպի իրեն ձգող հանքատեսակի մասին, որին անվանում էին «չու-շի», այսինքն՝ սիրող քար:

             Հետագայում այն անվանեցին բնական մագնիս, քանի որ, երկաթաքարի մեծ քանակներ հայտնաբերվեցին Փոքր Ասիայի Մագնեսիա քաղաքի շրջակայքում:Ուսումնասիրելով բնական մագնիսները մարդիկ ծանոթացան մարմինների մագնիսական հատկությունների և մագնիսական երևույթների հետ:Այժմ հայտնի է, որ բնական մագնիսները մագնիսական երկաթաքարի՝ մագնետիտի կտորներ են, որը կազմված է FeO-ից (31 և Fe2O3-ից \(69%)\:Սակայն մագնետիտն ուժեղ մագնիսական հատկություն՝ այսինքն երկաթե իրերը դեպի իրենց ձգելու հատկություն չունի:Զգալիորեն ուժեղ մագնիսական հատկությամբ արհեստական մագնիսներ ներկայումս ստանում են երկաթի, նիկելի և կոբալտի համաձուլվածքից:Արհեստական մագնիսներին հատուկ ձև են տալիս և հաճախ ներկում երկու գույնով:Լինում են ձողաձև, պայտաձև, ուղղանկյունաձև, օղակաձև և այլ մագնիսներ:

Նրանք կարող են լինել թե՛ բնական,և թե՛ արհեստական:Պարզագույն փորձերի միջոցով կարելի է պարզել հաստատուն մագնիսների մի շարք հատկություններ.1. Հաստատուն մագնիսները ձգում են երկաթ կամ երկաթի համաձուլվածք պարունակող մարմինները և չեն ձգում փայտից, ապակուց, գունավոր մետաղներից և այլ նյութերից պատրաստված առարկաները:

2. Մագնիսները ունակ են մագնիսացնելու մոտակա կամ իրենց հպվող երկաթե առարկաներ: Այդ առարկաների մագնիսական հատկությունները ժամանակավորեն և մագնիսացման աղբյուրը վերացնելիս, որոշ ժամանակ անց, անհետանում են:3. Հատատուն մագնիսի հատկությունները նրա տարբեր մասերում նույնը չեն:Փորձը ցույց է տալիս, որ առավել ուժեղ մագնիսական հատկություն է հայտնաբերվում մագնիսի ծայրերին, իսկ կենտրոնում մագնիսը գրեթե չի ձգում երկաթե իրերը:Օրինակ՝ եթե մագնիսը հպենք երկաթի հատույթին և հեռացնենք, ապա կնկատենք, որ նա հիմնականում կպչում է մագնիսի ծայրերին:

Յուրաքանչյուր մագնիս ունի 2 բևեռ:Համապատասխանաբար՝ Sհարավային և N հյուսիսային:Մագնիսական փոխազդեցության օրինաչափությունները պարզաբանելու համար հաճախ օգտվում են մագնիսական սլաքից:

Սլաքի տեսքով պատրաստված մագնիսն օգտագործում են կողմացույցում, որտեղ այն ազատորեն պտտվում է՝ ցույց է տալիս դեպի հյուսիս ուղղությունը:Կողմանացույցը հայտնագործվել է մոտ 2000 տարի առաջ Չինաստանում և կոչվել է հարավի ցուցիչ:

Սլաքի դերն այստեղ կատարում է բնական մագնիսից պատրաստված «գդալը», որը հեշտությամբ պտտվում է իր ուղղաձիգ առանցքի շուրջը:Ժամանակակից կողմացույցի սլաքն ունի այլ գույնով ներկված բևեռ: Կողմացույցի այդ բևեռներից մեկը, որը ցույց է տալիս աշխարհագրական հյուսիսը, կոչվում է հյուսիսային բևեռ N, հակադիրը՝ հարավային բևեռ S:

Նույն նշանները և անվանումները գործածվում են նաև ցանկացած ուրիշ մագնիսի մագնիսական բևեռները նշելու համար:Փորձերը ցույց են տալիս, որ մագնիսները փոխազդում են միմյանց հետ, ընդ որում մագնիսի տարանուն բևեռները իրար ձգում են, իսկ նույնանուն բևեռները վանում:

Փոխազդեցությունն իրականացվում է մագնիսի կողմից ստեղծվող հատուկ դաշտով, որին անվանում են մագնիսական դաշտ:

Մագնիսական դաշտ կարելի է հայտնաբերել փորձով, մագնիսական սլաք տեղադրելով, որի վրա մագնիսական դաշտի կողմից ազդող ուժը կպտտեցնի և կկողմնորոշի նրան:Հայտնի է, որ երկաթի կտորը միշտ ձգվում է մագնիսի կողմից՝ նշանակում է, որ մագնիսին մոտեցնելիս այն մագնիսանում է այնպես, որ մագնիսին մոտ մասում առաջանում է հակառակ բևեռը:Երկրգունդը հսկայական մագնիս է, այն ունի իր մագնիսական բևեռները, իր շուրջը ստեղծում է մագնիսական դաշտ և փոխազդում է մագնիսական սլաքի հետ:

Երկրագնդի մագնիսական դաշտի գծերի ողղությամբ էլ դասավորվում է մագնիսական սլաքը տարածության տվյալ կետում:Քանի որ տարանուն մագնիսական բևեռներն իրար ձգում են, ուրեմն մագնիսական սլաքի հյուսային՝ N, բևեռը ուղղված կլինի դեպի Երկրի հարավային՝ S, մագնիսական բևեռ: Այս բևեռը գտնվում է Երկրագնդի հյուսիսում` աշխարհագրական հյուսիային բևեռից մի փոքր հեռու (Ուելսի արքայազնի կղզում):Երկրագնդի հյուսիսային մագնիսական բևեռը` N-ը, գտնվում է նրա հարավային աշխարհագրական բևեռի մոտակայքում:Հսկայական է Երկրի մագնիսական դաշտի պաշտպանական դերը Երկրագնդի մթնոլորտի, նրա վրա գտնվող բուսական, կենդանական աշխարհի և մարդու համար:

Արեգակից դեպի Երկիր շարժվող մասնիկների՝ էլեկտրոնների և պրոտոնների հոսքը, հանդիպելով Երկրի մագնիսական դաշտին, փոխազդում է նրա հետ և արդյունքում հավաքվում է մագնիսական բևեռներում, առաջացնելով հյուսիափայլի կամ բևեռափայլի երևույթը: Հյուսիսափայլի երևույթն ավելի ինտենսիվ է դիտվում Արեգակի ակտիվացման ժամանակ, երբ մեծանում է լիցքավորված մասնիկների հոսքը:

Կազմենք շղթա՝ հոսանքի աղբյուրին հերթականորեն միացնելով հաղորդիչներ, որոնք միմյանցից տարբերվում են երկարությամբ, հաստությամբ կամ նյութի տեսակով:  Հաղորդիչներով անցնող հոսանքի ուժը  չափենք ամպերաչափի օգնությամբ: 

 Փորձը ցույց է տալիս, որ միևնույն հոսանքի աղբյուրի, այսինքն նույն լարման դեպքում տարբեր հաղորդիչներով անցնող հոսանքի ուժը տարբեր է: Այսինքն նրանք տարբեր կերպ են հակազդում իրենց միջով անցնող հոսանքակիր մասնիկներին:Էլեկտրական հոսանքի նկատմամբ հաղորդչի հակազդեցությունը բնութագրող ֆիզիկական մեծությունը կոչվում է հաղորդչի էլեկտրական դիմադրություն և նշանակվում  R տառով:Դիմադրության միավորը կոչվում է օհմ (Օմ), ի պատիվ գերմանացի գիտնական Գ. Օհմի, այն առաջինն է ներմուծել այդ մեծությունը: 

1Օմ-ը այն հաղորդչի դիմադրությունն է, որում 1Վ լարման դեպքում հոսանքի ուժը հավասար է 1Ա-ի:

Ակնհայտորեն երևում է նաև, որ ձգողության այդ ուժը բազմաթիվ անգամ գերազանցում է նույն մարմինների գրավիտացիոն փոխազդեցության ուժը: Այս նոր փոխազդեցությանն անվանում են էլեկտրական (հուներեն «էլեկտրոն» բառը նշանակում է սաթ), փոխազդող մարմիններին՝ էլեկտրականացած, իսկ պրոցեսը՝ էլեկտրականացում:Մարմինների էլեկտրական փոխազդեցությունը քանակապես բնութագրող ֆիզիկական մեծությունը կոչվում է էլեկտրական լիցք և նշանակվում q տառով:ՄՀ-ում էլեկտրական լիցքի միավորը Կուլոնն է (1 Կլ)՝ ի պատիվ Շառլ Կուլոնի (1736−1806 թթ.), ով ձևակերպել է էլեկտրական լիցքերի փոխազդեցության օրենքը: 

Նշանակում է գոյություն ունի երկու տեսակի էլեկտրական լիցք: Ամերիկացի ֆիզիկոս Բենջամին Ֆրանկլինի առաջարկով մետաքսով շփված ապակու վրա առաջացած լիցքն անվանեցին դրական և վերագրեցին «+» նշան, իսկ բրդով շփված սաթի վրա առաջացած լիցքին՝ բացասական և վերագրեցին «−» նշան: Այս նշանակումից հետո կարելի է սահմանել լիցքավորված մարմինների փոխազդեցության կանոնը: